Asmalarda kış budaması ve önemi

Bir yıl önce dengeli budanarak iyi geliştirilmiş çubuklar çeşide özgü renkte olup erken olgunlaşır, gözleri de iyi oluştuğundan yeterince besin maddesi de içeririler. İyi olgunlaşan çubuklar sonbahar ve kış soğuklarından fazla zarar görmez. Fakat aşırı yüklene ve yaprak alınması, hastalık, zararlı gibi nedenlerden dolayı olgunlaşamayan çubuklar ise; normal renk alamadıkları gibi, yeterli yedek besin maddesini bünyelerinde bulunduramadıkları için soğuktan zarar görürler.

Erken süren ve iyi olgunlaşan sürgünlerin boğum arası uzunlukları çeşide has özellik gösterirler ve bu çubukların gözleri de iyi beslendiğinden verimlidirler. Sayılan özellikleri gösteren çubuklar budamada ürün çubuğu olarak bırakılmalıdır. Uzun boğum arasında sahip çubuklar ise geç süren ve hızlı büyüyen sürgünler olup genellikle iki ve daha yaşlı kısımlardan sürmektedirler. Böyle çubukların kendileri ve gözleri de iyi olgunlaşmadığından ürün çubuğu olarak kullanılmamalıdır. Öte yandan asma tacının alt veya iç kısımlarında doğrudan güneş görmeden gelişen sürgünler de iyi odunlaşamaz, boğum araları uzun olup gözleri de az verimli olduğundan ürün çubuğu olarak bırakılması uygun değildir.

Asmalarda yaprak dökümünden sonra topak üstü organlarından köklere karbonhidrat taşınması yapılamadığından yaprakların dökülmesi ile uyanma arasındaki dönemde çubuklardaki toplam karbonhidrat (şeker-nişasta) seviyesi değişmez. Kış ortasına kadar nişasta şekere daha sonra da şeker tekrar nişastaya dönüşür. Şeker soğuğa dayanmayı arttırdığından bu değişimin olduğu belirtilmektedir. İlkbaharda sürme başlangıcındaki çubuklardaki nişasta ve şeker oranları sonbahardaki seviyeyi bulur. Belirtilen nedenlerden prensip olarak budama yaprak dökümü ile sürme arasındaki dönemde yapılabilir. Özel durumlar dışında toprak, hava ve üreticinin iş durumuna göre budama zamanı belirlenebilir.

Erken budanan asmalar erken, geç budananlar ise geç uyandığından ilkbahar donlarının asmalara zarar verdiği yöreler için uygun zamanda budamanın önemi büyüktür.

Böyle yörelerde geç ve uzun budama asmaları; ilkbaharın don zararlarından kurtarabilir. Ayrıca uzun budamalarda ikinci bir budamanın yapılması gereklidir. Havaların serinlemeye başladığı zamanda; 3-5 cm. uzunluğunda uç gözlerde oluşan sürgünler budandığı takdirde dip gözlerin uyanmasını 7-10 gün geciktirebilir. Kışı ılıman geçen yörelerde ‘aralama’ budama işgücünü dengeli yaymak amacıyla yapılır. Kışın gereksiz olan çubuklar dipten kesilip ürün veya yedek çubuğu olarak kullanılmak üzere bırakılır ve ilkbahar başlarında sadece bunların uçları alınır. Böylece üretici kışın işgücünü değerlendireceği gibi hastalıklı çubukları da asmalardan uzaklaştırmış olur.

Özellikle ölü kol hastalığı ile bulaşık bağlarda erken budama zorunlu hale gelmektedir. Bu hastalığın etmeni kışın aktif (faal) halde olduğundan enfeksiyon (yayılma) kaynağı olabilecek hastalıklı çubukların bağdan uzaklaştırılmaları hastalık kontrolünü kolaylaştırmaktadır. Hastalıklı çubuklar ürün veya yedek çubuğu olarak bırakılmamalı, gerektiğinde oburlar yedek çubuğu olarak kullanılmak suretiyle hastalığın yayılması önlenmelidir.

Budama artıkları hastalık ve zararlı kaynağı olduğu için en geç mart ayına kadar bir sürede bağlardan uzaklaştırılıp yakılarak yok edilmelidir.

İlkbaharda kökler aktif (faal) hale geldikten sonra yapılacak budamalarda ‘ağlama’ olayı görülürse de ağlamanın asmaya olumsuz etkisinin bulunmadığı belirtilmektedir.

Erkenci çeşitlerde budamanın erken yapılması önerilir. Yaprak dökümünden hemen sonra yapılacak budama bu çeşitlerin olgunluğunu birkaç gün öne alabilir.

Yaprak dökümünden önce, özellikle yaprakların yeşil ve aktif (faal) olduğu dönemlerde yapılacak budamaların olumsuz etkisi vardır. Hasattan kısa süre sonra yapılacak budamalar verimde önemli azalmalara neden olmaktadır. Hasattan sonra yapraklarda üretilen karbonhidratlar kök, gövde ve çubuklarda depo edilir. Depolanan yedek besin maddeleri ilkbaharda sürme sırasında yapraklanmadan önce kullanılmakta olup asmanın kış soğuklarında dayanmasını arttırmaktadır. Hasattan sonra bağlara hayvan sokulması, asmanı gelecek yıllardaki verimini azalttığı gibi kış soğuklarına mukavemetini de zayıflatır.

Budama sırasında asmada bırakılacak çubuk miktarının belirlenmesinde en iyi ölçü bir yıl önceki gelişme durumudur. Çubuklar çeşide özgü kalınlıkta ve iyi olgunlaşmışlarsa bir önceki yılda olduğu kadar göz bırakılması uygundur. Çubuklar normalden daha kalın ve kuvvetli gelişmişlerse bir önceki yıl az göz bırakıldığının işareti olup bırakılacak göz sayısının arttırılması gerekir. Bunun aksinde çubuklar ince, zayıf ve iyi olgunlaşmadığında önceki yıl asmanın, kapasitesinin üstünde yüklendiğine işarettir ve böyle durumda daha sert budama yapılarak bırakılan göz sayısı azaltılmalıdır.

Sert budama sonunda asmanın gelişme gücü arttırılarak köklerin kuvvetli gelişmesi de sağlanabilecektir. Asmanın kuvvetlenmesini sağlayacak başka bir yol ise; normal budama yapılıp, salkımların seyreltilmesidir. Bu yolla oluşacak fazla yaprak alanı; ürünün az olması nedeniyle kök, gövde gibi çok yıllık organlarını besleyecektir. Bu uygulama daha çok aşı yılı ve sonraki 1-2 yılda yapılmalı ayrıca somaklar (salkım taslakları) görüldüğünde salkımlar çıkartılırsa bunları geliştirmek ve olgunlaştırmak için güç harcanmayacağından sürgün gelişmesi kuvvetli olacaktır.

Asmada ürün miktarı ve negatif gelişme arasında ters bir ilişki olup birinin azalması diğerinin artmasıyla orantılıdır. Asmaya kapasitesinin üzerinde yükleme yapıldığında sürgün gelişmesi zayıflar, ürünün kalitesi düşer ve olgunlaşması gecikir.

Kış budamasında uygulanacak metotlar çeşide, terbiye şekline, asma gücüne ve çubukların özelliğine göre farklılık göstermektedir.

Baş budaması, toprak üzerinde veya belirli yükseklikte asmada bir taç (baş, kafa) oluşturulup baş üzerinde 1 veya 2 gözlü çubuklar bırakılır. Toprak üzerindeki baş budaması asma anaçlarında, çok zayıf gelişen ve iri salkım oluşturan çeşitler de uygulanır. Baş budama metodunda asma kapasitesi çok düşük olup salkımlar yeterince güneş göremez ve çok sert budama yapıldığından kalan sürgünler kuvvetli gelişir.

Kısa budama, Güble (yer bağ) ve Royat (Sabit kordon) terbiye şekillerinde uygulanmakta, bırakılan çubuklar 2-4 gözlü olup daha çok sofralık ve şaraplık üzüm çeşitlerinde kullanılan budamadır. Kordon terbiye şeklinde uygulanan kısa budamalar salkımların asma üzerinde eşit dağılımını sağlamakla birlikte sürgünler de dik büyüyeceğinden salkımları gölgelemez ve salkımlar yerden eşit yükseklikte bulunur. Kordon ve aynı zamanda goble terbiye sistemlerinde çok yıllık kollarda fazla yedek besin maddesi depolandığından dip gözlerin verimliliği artmaktadır. Budaması kolay bir metot olup kordonların oluşturulması zaman ve beceri ister.

Uzun budama, ürün çubuklarının 5-7 göz üzerinden kesildiği budama metodu olup kuvvetli sürgün veren, verimli ancak dip gözleri az verimli veya verimsiz çeşitler için uygundur. Bazı yörelerde Goble ve bazı telli terbiye şekillerinde uygulanır.

Karışık Budama, hem uzun hem de kısa çubukların bırakıldığı budama metodudur. Guyot budaması olarak adlandırılır. İki yaşlı kısımdan çıkan sürgünlerden üstteki uzun alttaki kısa budanır. Uzun budanan çubuk 8 ve daha fazla sayıda göz ihtiva eder ki bazı yörelerde buna bayrak (ürün çubuğu), alttaki 2 gözlü kısa bırakılan çubuğa ırgat (yedek) denir. Uzun çubuklar, ürün çubukları olup kısa budananlar ise gelecek yılın bayrak ve ırgat olarak kullanılacak sürgünlerini oluşturacağından yedek veya yenileme çubuğu olarak adlandırılırlar.

Bu budama metodu kuvvetli gelişen, bol ürün veren ve dip gözleri az verimli çeşitlerde uygulanır. Yerli çeşitlerimizden karışık budamayı gerektiren en tipik örnek Çekirdeksiz üzüm olup bazı verimli şaraplık çeşitler için de uygulanabilir. Çubukların uzun bırakıldığı, uzun veya karışık budamalarda ürünün (üzümün) daha geniş bir alana yayılarak yeterli güneşlenmesi ve havalanması sağlanır. Uzun budanan asmalar, Royat (sabit kordon) terbiye edilmiş ve kısa budanmışlara göre ilkbaharda daha hızlı gelişmekte olup asmanın daha iyi gelişmesini sağlarlar. Uzun budanan asmalarda doğuş (salkım taslağı oluşumu), kısa budananlardan daha fazla olduğundan somak (salkım) seyreltilmesi yapılmadığında fazla ürün nedeni ile kalite düşüp olgunlaşma uzayabilir. Aynı zamanda bu asmalar fazla yüklenmiş olup, çubukların orta ve uç gözleri de daha verimli olduğundan uzun budamalarda ürün ve yaprak alanının açılıp yayılması destek sisteminde yapılacak değişikliklerle mümkün olabilir. Sert uç alma yapılan veya fazla yüklenen asmalarda kış budaması esnasında bırakılacak ürün çubuğu bulmakta güçlük çekilebilir ve uygun olmayan çubukların bırakılmasında ise asmanı verimi düşer.