Asmalarda yaz budaması

Yaz mevsimi ortalarında zamansız, aşırı yaprak veya sürgün koparılması ise asmanın gelişmesini yavaşlatmakta, dolayısıyla kış budamasında yeterince çubuk bulunmasına engel olabilmektedir. Asmanın üretici organları olan yapraklarının koparılması sürgün gelişmesini yavaşlatması yanında ürünün olgunlaşmasını da geciktirmektedir. Yaz mevsimi ortalarında depolanan karbonhidratlar düşük seviyede bulunmasına karşın ilkbaharda arttığından bu dönemde gelişme daha belirginleşmektedir.

Renklenme sorunu olan yöre ve çeşitlerde salkım civarındaki yapraklar koparılarak, daha iyi güneşlenme sağlandığından taneler iyi gelişerek çeşide özgü rengini kolayca almaktadır. Güneş yanıklığına hassas çeşitlerin sürgün uçları alındığı zaman oluşan koltuklar daha kuvvetli gelişeceğinden salkımlar gölgelenmekte ve güneşten korunmaktadır. Asmanın çok yıllık organları olan kök, gövde ve kollarının kuvvetlendirilmesi yeşil budamalarla sağlanabilmektedir. Bu amaçla toprak yüzeyi civarındaki anaç ve kalemlerden çıkan sürgünlerin dipten kesilmesi yanında gerektiğinde sürgün uçları da koparılmalıdır. Yaprakların ürettiği karbonhidratların depolanan kısımlara gönderilmesinin sağlanması için sürgün ucu gibi karbonhidrat üretmeyen ancak hızla tüketen bölümlerinin çıkarılması gerekmektedir.

Sürgünlerin rüzgar etkisi ile kırılmasının önlenmesi boylarının kısaltılması ile sağlanabilmektedir. Tepe alma denilen bu işlemle rüzgara açık yaprak ve sürgün alanı azaltılacağından kırılmalar önlenebilmekte ve aynı zamanda sürgünlerin kalan kısımları daha kuvvetli ve rüzgara dayanıklı hale gelmektedir. Çok sıkışık yaprak ve sürgünlerin seyreltilmesi, hastalıkların kontrolü için yararlıdır. Yapılan bu kültürel işlemle asmaların iç kısımları daha iyi havalanacağından ilaçların hedefe yöneltilmesi suretiyle mücadele etkinliği daha da artmaktadır. Yapılan bu kültürel işlemler özellikle külleme ve ölü kol gibi hastalıkların kontrolünde daha çok önem kazanmaktadır. Tane tutumunun az olduğu bağlarda çiçeklenmeden hemen önce veya çiçeklenme sırasında sürgün uçlarının koparılması tane tutumunu olumlu yönde etkilemektedir. Sürgün uçlarının karbonhidratları alıp tüketmesi salkımlardan daha fazla olduğundan üretilen karbonhidratlar salkımlara gönderilmektedir. Sürgün uçlarının çiçeklenme döneminde koparılması tane tutumunu arttırması yanında salkımların daha iyi beslenmesini ve kalitesini arttırmaktadır. Çavuş, Karagevrek, Tahannebi ve Hönüsü gibi kendi kendini dölleyemeyen (kendine kısır) çeşitlerin tane tutumunu arttırmak amacıyla çiçeklenme döneminde salkım civarındaki yapraklar çıkarılarak tozlayıcı asmaların çiçek tozlarının kolaylıkla salkım taslağına ulaşabilmesi sağlanırken, özellikle Çavuş üzümü gibi büyük yapraklı üzüm çeşitlerinde bu uygulama daha olumlu etki yapmaktadır.

Filizlerin (salkımsız sürgünlerin) ve oburların (yaşlı kısımlardan çıkan sürgünlerin) koparılması işlemi olup ilkbaharda son salkımların görülmesinden sonra yapılmalıdır. Sürgün çıkarmanın geç zamanlarda yapılması asmanın gelişmesine zayıflatıcı etki yapmakta olup birden fazla ve aynı gözden çıkan sürgünlerin salkımsız olanlarının zamanında koparılması gerekmektedir. Terbiye şeklinin korunabilmesi ve sonraki yıllarda verim alınabilmesi için asmanın taç kısmından çıkan obur sürgünlerinden yararlanılabilir. Yeterli ve uygun sürgün bulunamaması halinde oburlar da yenileme çubuğu olarak kullanılırlar. Özellikle ilkbahar don zararına uğrayan asmalar fazla sayıda obur sürgün oluşturacağından uygun olanlarının kolların yenilenmesinde kullanılması mümkündür. Gelişmenin ileri dönemlerinde meydana gelen obur sürgünler tam olgunlaşmadığı gibi gözleri de iyi gelişmediğinden çoğunlukla az verimli ve boğum araları da uzun olup zorunlu hallerde ürün çubuğu olarak kullanılmaktadır.

Sürgün ve dalların çatı oluşturmak suretiyle neden olduğu gölgeleme etkisinin azaltılması, asmanın havalanması, salkımların olgunlaştırılması ve ilaçların etkinliğinin arttırılması amacıyla gelişmenin belli dönemlerinde sürgün uçlarının kesilmesi işlemidir. Sürgünlerde yapılan işlemler (uç alma, tepe alma ve koltuk alma) şeklinde üçe ayrılıyor.

Sürgün ucundan 7-15 cm’lik kısmın koparılarak genç asmalara şekil verilmesi, rüzgar zararının azaltılması ve tane tutumunun arttırılması gibi temel amaçlarla yapılmaktadır.

Sürgünlerin uçtan itibaren 30-60 cm’lik kısımlarının kesilerek çıkarılmasıdır. Sofralık çeşitlerde üzüm kalitesi önemli bir faktör olduğundan büyümenin yavaşladığı, durmaya yüz tuttuğu, yeşil sürgünlerin alt boğumlarında odunlaşmanın başladığı dönemde uygulanmalıdır. Erken dönemlerde yapılan sert uç alma uygulaması tane iriliğini azaltmakta, salkımları küçültmekte ve olgunluğu geciktirmektedir.

Erken dönemlerde sert uç ve tepe alma uygulamaları yapıldığı zaman kuvvetli koltuklar oluşmakta ve oluşan bu koltuklar yana, salkımlara doğru gelişerek gölgeleme etkisi yapacağından koparılmaları gerekmektedir. Yenicelerden çıkan sürgünlerdeki koltukların alınması en önemli bakım işlerinden biri olup gövdeyi oluşturacak sürgünün kuvvetli ve düzgün gelişebilmesini sağlamak için haftada en az bir defa olmak üzere yapraklara dokunulmadan taçlandırma seviyesinin altında kalan koltuklar koparılmalıdır. Taçlandırma (şekil verme) telini en az 50-60 cm geçen ve olgunlaşmaya başlayan sürgünler, telin 10-15 cm altından kesilerek uygun iki koltuk bırakıldıktan sonra diğerleri koparılmalıdır.

Yeşil sürgünlerdeki yaşlı, gölge yapan ve havalanmayı engelleyen yaprakların koparılması işlemidir. Uygulamalar bağlarda mücadele etkinliğini arttırdığı gibi özellikle sofralık üzüm çeşitlerinde salkımların daha iyi renklenmelerini sağlamaktadır.

Sürgün yönlendirilmesi, özellikle alçak ve orta boylu terbiye şekillerindeki destek (dayanak) sistemini oluşturan direklerin üzerine monte edilen tellere sürgünlerin sardırılması veya bağlanması suretiyle yeşil yüzeyin arttırılması işlemidir.

Genellikle sofralık üzüm yetiştiriciliğinde salkım seyreltme, salkım ucu kesme ve çilkim seyreltme gibi uygulamalar tanenin irileşmesini, salkımın daha iyi renk almasını ve düzgün salkımların oluşmasını sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Fazla doğuş yapan iri salkımlı üzüm çeşitlerinde her göze bir sürgün ve her sürgüne bir salkım denk gelecek şekilde seyreltmenin yapılması üzüm kalitesinin önemli ölçüde artmasını sağlamaktadır. Salkımların seyreltilmesi daha çok tane bağlama döneminde yapılması gerekirken, salkımların uçlarının kesilmesi ve çilkimlerin seyreltilme işlemleri ben düşme öncesi salkım ve tanelerin belirgin olduğu dönemde yapılmalıdır.

Bilezik alma, omcanın gövde, kol veya bir yaşlı çubukları üzerinde odun dokusuna zarar vermeden kabuk (floem) tabakasının çepeçevre çizilmesi veya 4 mm genişliğinde yüzük şeklinde soyulması işlemidir. Tane bağlama döneminin başlangıcında yapıldığı zaman tane tutumunu ve tane iriliğini arttırıcı etkileri görülmektedir.

Bazı anaçlar (Rupestris du lot ile Benlandieri x Rupestris du lot melezleri vb.) dip sürgünü vermeye yatkındırlar. Toprak yüzeyi civarındaki anaç ve aşı kaleminden çıkan sürgünlerin, gelişme döneminin ilk yıllarında mutlaka koparılmaları gerekmektedir. Bu işlem yapılmadığı zaman gelişen sürgünler besin maddelerini aşırı şekilde sömüreceğinden, asma gelişmesinin yavaşlayarak zayıflamasına neden olmaktadırlar. (Kaynak: İsmail Yüksel / Dr. Fadime Ateş / BAĞCILIKTA BUDAMA VE TERBİYE SİSTEMLERİ)