Elma üretiminde Türkiye'nin durumu

Elmalar, Rosales takımının, Rosaceae familyasının, Pomoideae alt familyasından Malus cinsine girer. Malus cinsi içerisinde Asya, Avrupa, Amerika ve diğer ülkelerde yetişen 30’dan fazla tür vardır (Özbek, 1978). Ilıman iklim meyveleri içerisinde yer alan elma, dünyada ve ülkemizde ekonomik değeri en yüksek meyve türlerinden biridir. Sibirya ve Çin’in kuzeyi gibi çok soğuk iklim bölgelerinin yanında, Kolombiya ve Endonezya gibi sıcak bölgelere de adapte olmuş bir meyve türüdür (Hampson vd., 2000).

Dünyada üretim alanı ve üretim miktarı açısından ilk on sırada yer alan elma üreticisi ülkeler ve bu ülkelere ait üretim alanı (ha), üretim miktarı (ton) ve birim alanda elde edilen verim açısından yine ilk on sırada yer alan ülkelere ait 2013 yılı FAO verileri Çizelge 1’de verilmiştir. Dünyada toplam 5 milyon 217 bin 601 ha alanda yapılan elma yetiştiriciliğinden toplam 80 milyon 822 bin 520 ton ürün alındığı görülmektedir. Türkiye üretim alanı bakımından dünyada beşinci, üretim miktarı açısından ise üçüncü sırada yer almaktadır. Üretim miktarı dikkate alındığında ülkemiz Dünya elma üretiminin yaklaşık %4’ünü karşılamaktadır. Birim alana düşen verim (ton/ha), değerlendirildiğinde ise üretim alanı ve miktarı açısından ilk on sırada yer alan ülkelerden farklı ülkelerin listede yer aldığı görülmektedir. Söz konusu ülkeler, genellikle daha küçük alanlarda çoğunlukla sık dikim üretim yapmalarından ve daha küçük alanlara sahip olduklarından dolayı birim alana düşen verim değerlerinin yüksek olduğu ifade edilebilir. Birim alandan elde edilen verim açısından, dünyada elma yetiştiriciliği yapılan 95 ülkenin ortalama değeri 15,564 ton/ha olduğu, ülkemizin ise 18,073 ton/ha (bir diğer ifade ile dekara 1807 kg) ortalama verime sahip olduğu görülmektedir. Bu açıdan ülkemiz 95 elma yetiştiricisi ülke arasında 28. sıradadır.

Ülkemizde Kuzey Anadolu, Karadeniz Kıyı Bölgesi ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu yaylaları arasındaki geçit bölgeleri ve son yıllarda Güneyde Göller Bölgesi, elmanın önemli yetiştiricilik alanlarını oluşturmaktadır (Özçağıran vd., 2004; Atay vd., 2010). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2013 yılı verilerine göre, ülkemizde elma yetiştiriciliği yapılan üretim bölgelerine ilişkin olarak istatistiki veriler Çizelge 1’de verilmiştir (Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması, “İBBS” de yer alan bölgelere göre). Türkiye’de 3 milyon 128 bin 450 ton elma üretimi 1 milyon 730 bin 955 da alandan ve toplam 47 milyon 077 bin 491 adet meyve veren yaşta ağaçtan sağlanmaktadır. Söz konusu üretimin de yaklaşık üçte birini (1 milyon 33 bin 895 tonu) Akdeniz Bölgesi karşılamaktadır.

Gerek Dünyada ve gerekse de ülkemizde çeşit yelpazesi en geniş olan meyve türlerinden biri olan elmada ülkemizde yaygın olarak Golden Delicious, Starking Delicious, Amasya ve Granny Smith çeşitleri yetiştirilmektedir. Nitekim TÜİK verileri de söz konusu çeşitler bazında kayıt altına alınmıştır. En fazla üretimin yapıldığı Akdeniz Bölgesi’nde üretilen 1 milyon 33 bin 895 ton elmanın 899 bin 464 tonu söz konusu çeşitler, geri kalan 134 bin 431 tonu ise diğer çeşitler oluşturmaktadır.

Dünya’da altı binden fazla önemli elma çeşidi bulunmasına rağmen, Kuzey Amerika’da ıslah edilen Delicious, Golden Delicious, McIntosh, Idared ve Jonagold; Yeni Zelanda’da ıslah edilen Braeburn ve Gala; Avustralya’da ıslah edilen Granny Smith; Japonya’da ıslah edilen Fuji ve bunların temsil ettiği grupların diğer çeşitleri Dünya elma üretiminde %50’den fazla paya sahip olmuşlardır (Akgül vd., 2011).

Çeşit zenginliğinde olduğu kadar, ülkemizde dahil olmak üzere tüm yetiştirici ülkelerde, özellikle klonal anaç kullanımının da en yaygın olduğu tür yine elmadır. Özellikle birim alana daha fazla verimin alındığı sık dikim bahçe yönetim sistemlerine ilginin giderek artmasıyla, klonal anaç kullanımı yaygınlaşmıştır. Diğer ılıman iklim meyve türleri ile karşılaştırıldığında elma yetiştiriciliğinin en önemli avantajı, farklı gelişme karakterinde ve özelliklere sahip anaçların varlığıdır. Örneğin, elma yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılan M9 anacı; kök çürüklüğüne dayanıklı bodur bir anaç iken, MM106 anacı; kök çürüklüğüne hassas yarı bodur gelişme gösteren bir anaçtır (Akgül vd., 2011).

Klonal anaç kullanımı ve buna bağlı olarak sık dikim sistemlerinin kullanılması ile birlikte modern terbiye sistemlerinin de gündeme gelmesi nedeniyle, özellikle ülkemizde modern meyve yetiştiriciliğinin gelişmesi yolunda önemli adımlar atıldığı ifade edilebilir. Bu anlamda, elma yetiştiriciliği ülkemiz meyveciliğinin modernleşmesinde önder olmuştur denilebilir. (KAYNAK: 2023-2071 VİZYONUYLA TARIM - Prof. Dr. F. Ekmel Tekintaş / Prof. Dr. Engin Ertan)